Bütün dünyada olduğu gibi, ülkemizde de internet artık çok çeşitli amaçlar ve araçlarla kullanılıyor. İnterneti kullanım amaçlarımızdan belki de en önemlisi, habere ve bilgiye hızlı ve kolay bir şekilde ulaşmak. Habere ve bilgiye ulaşma, İnternet kullanma amaçlarımız arasında oldukça önemsenmesi gereken bir konu. Fakat daha da önemsenmesi gereken bir diğer konu ise “doğru olan habere- bilgiye” ulaşabilmek veya “doğru ile yalan haberi” birbirinden ayırt edebilecek donanımlara sahip olabilmektir.

Bilgi ve haber her devrin en önemli gücü olmuştur. Dijital çağda, teknoloji ile birleşen bilgi ise, çok çeşitli haber kaynaklarından, medya araçlarından ve özellikle sosyal medya platformlarından güvenilirliğinden emin olunmayan, şüpheli, yalan haberlerin ve bilginin dolaşımına hız katmıştır.

Bu durum, doğru ile yalan haber ayrımının yapılmasını hem bireysel hem de toplumsal olarak yapılmasını gerekli kılmıştır. Hiç düşündük mü, sosyal medyada her gün maruz kaldığımız onlarca bilgi ve haberin doğruluk payı ne kadardır, hangi kısmı doğru, hangi kısmı yalandır? Neyi empoze etmeye çalışmaktadır, haberin amacı gerçekten haber vermek mi, yoksa yanıltmak mıdır? Aslı astarı, kaynağı var mıdır?

Bütün bu sorular sanal dünyada karşılaştığımız haberlere ve bilgiye inanmadan önce düşünmemiz gereken sorulardan bazıları…

Bu düşüncelerden yola çıkarak ülkemizde, haberleri doğrulama platformları kurulmuştur. Bu platformlar, gündem oluşturan şüpheli haber ve bilgileri gazetecilik tekniklerine göre araştırıp, değerlendirerek doğrulama yapmakta ve kurdukları web siteleri aracılığıyla söz konusu haberin gerçeklik payını kamuoyu ile paylaşmaktadır. “Doğrula.org” da bu amaçlar doğrultusunda hizmet vermektedir. https://dogrula.org/

Ülkemizde internet kullanımının en yoğun olduğu alanların başında sosyal medya mecraları geliyor. We Are Social'ın Ocak 2019 verilerine göre, ülkemizde herhangi bir cihazla günlük internet kullanım süresi 7 saat 15 dakikayı buluyor. Yüzde 63 oranıyla dünyada en çok sosyal medya kullanan ülkelerden biriyiz. Türkiye, dünyanın en çok Facebook kullanan ülkeleri sıralamasında 43 milyon kullanıcıyla 9. sırada yer alıyor. Instagram’da 38 milyon kullanıcı ile 5. ,Twitter’da ise 9 milyon kullanıcı ile yine 5. sırada yer alıyoruz. Snapchat’te 6 milyon kullanıcı ile 10. Sırada iken Linkedin’de 7 milyon ile 17. sıradayız.

Hal böyle olunca günümüzde sosyal medya bir haberin veya bilginin en hızlı şekilde yayıldığı platformlar haline geliyor. Aynı zamanda yalan ve yanlış haberlerin de en fazla dolaşıma sokulduğu ve karşılaşıldığı yerler de yine sosyal medya mecraları oluyor. Bazen sadece dikkat çekici bir başlık ile yayılan yalan bir haber, bazen reklam amacıyla, bazen ise yanıltma, yönlendirme, nefret, kışkırtma veya dolandırma gibi amaçlar için de üretilebiliyor.

Bu durumda kullanıcılara düşen ise doğru haberi, aldatıcı-yanlış-yalan veya manipüle edici olanından ayırt edebilme yeteneğidir. Buna yetenek demek yanlış olmayacaktır çünkü yapılan araştırmalar, ülkemizde uydurma haberlerin yayınlanma oranlarının oldukça yüksek olduğunu gösteriyor. (Oxford Üniversitesi Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü tarafından yayınlanan Dijital Haber Raporu'nun Türkiye Ek Raporuna göre, katılımcıların yüzde 49’u uydurma haberle karşılaştıklarını belirtmişlerdir.)

Aynı Haberi Farklı Platformlardan Araştırın!

İnternet doğası gereği iyi-kötü, yalan-doğru, zararlı-faydalı haber ve bilgilerin bulunduğu bir dünya. Bu yüzden bir haberin veya bilginin doğruluğundan emin olmak için, aynı haber güvenilir farklı kaynaklardan incelenmelidir. Haberi, farklı platformlardan okudukça doğrulama davranışı sağlanmış olacak ve doğru-yalan haber ayrımı kendiliğinden ortaya çıkmış olacaktır. Bu en çok kullanılan “haberi doğrulama” yöntemidir. Özellikle de politika, ekonomi ve sağlık gibi alanlarda, ulaşılmak istenen bilgiler ve haberler her zaman için doğrulanmaya ve teyit edilmeye her zamankinden çok daha muhtaç ve önemlidir.

Teyit.org’un yürüttüğü “Medya Kullanımı ve Haber Tüketimi: Güven, Doğrulama, Siyasi Kutuplaşmalar” saha çalışması raporuna göre, Facebook’u kullanan katılımcıların yarıdan fazlası haberleri de oradan takip ettiğini belirtiyor. Instagram kullanıcılarına bakıldığında ise bu platformdan haber takip etmeyenlerin oranı daha fazla olduğu görülüyor. Fakat bu durum, temelde “fotoğraf” paylaşma amacı ile kullanılan Instagram’ dan yalan haber-bilgi paylaşılmadığı anlamına gelmemeli. Zira günümüzde infografikler ve görseller yoluyla da birçok yalan ve yanlış bilgi üretilmektedir. Twitter kullananlar ise haberi, Twitter üzerinden daha yoğun takip ediyor. Bu yüzden twitter’da karşılaşılan şüpheli haber ve bilgilere doğrulama yapmadan kesinlikle itibar edilmemelidir.
Bununla birlikte kullanıcılar:

• Kaynağı belli olmayan, “İletişim bilgileri” ve “Hakkında” bilgisi bulunmayan web sitelerine itibar edilmemelidir.

• Habere ve bilgiye karşı, eleştirel ve sorgulayıcı bir bakış açısı geliştirilmelidir.

• Özellikle sosyal medyada dolaşımda olan habere ve bilgiye “doğrulamadan” güvenilmemeli ve kesinlikle paylaşılmamalıdır.

• Reklam, parodi, kışkırtma, provoke etme ve manipülasyon amaçlı haberlerin ve bilgilerin her daim ve her mecrada bulunduğu unutulmamalıdır.

• Asılsız haberlerdeki tarih ve saatler değiştirilmiş veya tutarsız olabilir. Tarihe, yere ve görsellere dikkat edilmelidir.

• Sahte haber siteleri genellikle güvenilir haber kaynaklarına çok benzeyen taklit bir adres (URL) kullanırlar. İnternet adreslerine dikkat edilmelidir.

• Sahte haberler montajlanmış, garip görüntüler veya videolar içeriyor olabilir. Görselleri doğrulamak için arama motorlarında aratarak fotoğrafların-görsellerin hangi zamana ait olduğunu görülebilir.

• Özellikle de sosyal medyada bulunan yalan haberler ilgi uyandırmak için olağan dışı iddialar, abartılmış başlıklar ve çok fazla noktalama işaretleri taşırlar. Bu da bir haberin asılsız olduğunun işaretlerindendir.

Bu kadar bilgiden sonra, internette doğru habere nasıl ulaşılır? Sorusunun cevabı da biraz netleşmiş olmalı. Bilinçli olmak her şeyin başında geliyor. Bilinçli olmak derken kastedilen ise, aynı haberi farklı kaynaklardan araştırmak, incelemek, akıl süzgecinden geçirirken objektif olabilmek yani sonuç itibari ile bireysel olarak da haberi-bilgiyi doğrulama becerisi kazanabilmektir.