Yazar(lar): Av. Hatice Nur KALAN

Bu yazı, son yıllarda giderek artan “sharenting” (ebeveynlerin sosyal medyada çocukları hakkında içerik paylaşması) olgusunun hukukî sonuçlarını kapsamlı biçimde incelemektedir. Çalışma, Türkiye’deki hukuki düzenlemeler (Anayasa, TMK, KVKK) ile Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR), ABD Çocukların Çevrimiçi Gizliliğini Koruma Yasası (COPPA) gibi uluslararası normları karşılaştırmalı olarak analiz etmektedir. Çocuğun üstün yararı, mahremiyet hakkı, kişisel verilerin korunması ve dijital ayak izi gibi kavramlar, örnek kararlar ve literatür ışığında irdelenmiştir.

1. Giriş

Dijital çağ, bireylerin özel hayatlarını başkalarıyla paylaşmalarını kolaylaştırmış, sosyal medya bireysel ifade biçimi haline gelmiştir. Ancak bu durum, çocuklar gibi hassas gruplar söz konusu olduğunda ciddi hukuki ve etik tartışmaları beraberinde getirmektedir. “Sharenting”, özellikle ebeveynlerin çocuklarına dair görsel ve yazılı içerikleri sosyal medyada yayması anlamına gelir ve çocuk hakları açısından çeşitli riskler barındırır. Bu çalışmada sharenting’in hukuki sınırları ve sonuçları çok yönlü olarak ele alınacaktır.

2. Sharenting ve Dijital Mahremiyet

2.1 Sharenting Nedir?

Sharenting kavramı, “share” (paylaşmak) ve “parenting” (ebeveynlik) kelimelerinin birleşiminden oluşur. Bu kavram, ebeveynlerin çocuklarına ait bilgileri sosyal medyada yayınlamaları anlamına gelmektedir. [1] Sharenting ebeveynlerin, aile ortamı dışında çocukları hakkında paylaşımda bulunması örneğin sosyal medyada bir fotoğraf paylaşmak, çocuk hakkında bir blog yazısı yazmak ve WhatsApp gibi mesajlaşma platformu üzerinden video göndermek olarak da tanımlanabilir. [2]

2.2 Dijital Ayak İzi

Çocuklara ait paylaşımlar, dijital kimlik oluşumlarını ebeveynlerin kontrolüne bırakmakta çocuğun gelecekteki öz benliğiyle uyuşmayacak izler bırakabilmektedir. Bu durum, ilerleyen yaşlarda çocuğun psikolojik bütünlüğü ve özel hayatına müdahale anlamına gelecektir. Ebeveynler tarafından çocukların rızası olmadan oluşturulan kalıcı “dijital ayak izleri”, platform tabanlı yüz tanıma yazılımları ve çocuğun daha küçükken çekilen fotoğraflarda geriye dönük olarak etiketlenmesi olasılığı da dahil olmak üzere kurumsal gözetim yoluyla büyümektedir. Paylaşım uygulamaları yoluyla, ebeveynler çocuklarının mahremiyet haklarının kontrolünü ve yetkisini elinde tutmasına rağmen bu durumun mahremiyeti ne ölçüde ihlal edebileceklerini ve çocuklarının verilerinin metalaşma boyutunu ölçmek için yeterli bilgiye sahip olmama durumu da bulunmaktadır. Nitekim yapılan araştırmalar, çocukların mahremiyetinin ihlali konusunda ailelerin yeterli bilgiye sahip olmadıklarını ve bu sınırın çoğu zaman aşıldığını göstermektedir.

3. Türkiye’deki Hukuki Düzenlemeler

3.1 Anayasal Güvence

Anayasa’nın 20. maddesi ile özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması güvence altına alınmıştır. Bu haklar çocukları da koruma altına almaktadır. Anayasa’nın 41. maddesine göre de devlet, ailenin ve çocuğun korunmasını sağlamakla yükümlüdür.

3.2. Türk Ceza Kanunu (TCK)

TCK 134. Maddesinde özel hayatın gizliliğini ihlal suçu düzenlenmiştir. Bu maddeye göre kişilerin özel hayatının gizliliğini ihlal eden kişi bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu maddenin çocuklar için de geçerli olduğuna şüphe yoktur nitekim bu yönde Yargıtay kararları verilmiştir.

3.3 Türk Medeni Kanunu (TMK)

TMK’nın 335-340. maddeleri velayet hakkını düzenler. Ancak bu hak sınırsız değildir; TMK m. 339/1 çocuğun üstün yararını öncelikli kılar. AİHM içtihatlarına göre de çocuğun menfaati her türlü kararın merkezinde yer almalıdır. Bu bağlamda ebeveynin tasarruf yetkisi çocuğun üstün yararı ile sınırlanmaktadır. Zira, velayet, hiçbir koşulda çocuğun üstün yararı ile yarışamaz.

3.4 Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK)

KVKK 2016 yılında Türkiye’de uygulanmaya başlanmış ve Türkiye’de kişisel verilerin işlenmesi ve korunması düzenlenmiştir. Çocuklara ait veriler, özel nitelikli veri olarak değerlendirilir. 18 yaş altı bireyler adına işlenen verilerde açık rıza aranmakta, bu rızanın çocuğun yararına uygun şekilde verilmesi gerekmektedir. Ebeveynler çocuklarıyla ilgili çevrimiçi ortamda paylaşım kararı alırken, çocuk kararın içeriğini kavrayabilecek yeterli olgunluğa sahipse, çocuğun görüşünü alma yükümlülüğü altındadırlar.

3.5. Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler

Anayasa’nın 90/5. Maddesine göre,
“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.”

Anayasa’nın 90/5 maddesinin atfıyla Türkiye’nin taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 8. Maddesi “özel ve aile hayatını” korumakta, dolayısıyla çocukların mahremiyetini de koruma altına almaktadır. Ek olarak, BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin 16. Maddesi de açıkça çocukların özel hayatını ve mahremiyetini her türlü saldırıdan korumaktadır.

4. Uluslararası Hukuki Düzenlemeler

4.1 Avrupa Birliği: GDPR

GDPR, AB üyesi ülkelerde kişisel verilerin korunmasını sağlayan regülasyondur. Söz konusu regülasyona göre, 16 yaş altı bireylerin çevrimiçi verilerinin işlenmesi için ebeveyn onayı şartı gerekmektedir. Ancak onayın sadece biçimsel değil, bilinçli ve çocuğun yararına olması gerekir. Nitekim Almanya başta olmak üzere çeşitli Avrupa ülkelerinde verilen mahkeme kararlarında, ebeveynlerin çocukların izni olmadan onların fotoğraflarını sosyal medyada yayınlayamayacaklarına yönelik kararlar verilmiş ve bu yönde içtihat oluşmuştur.

Fransa’da ise diğer AB ülkelerinin aksine doğrudan ebeveynlere yönelik bir yasa çıkartılmıştır. 2024 Şubat Ayında çıkartılan yasaya göre, ebeveynler ve çocuklar, çocukların sosyal medyadaki resimlerinin silinmesi, çocuklarının hesaplarının kapatılmasını isteme hakkı dahil birçok yeni imkana kavuşmuştur. [8]

4.2 Amerika Birleşik Devletleri: COPPA

COPPA 1998 yılında yürürlüğe girmiş, çocukların kişisel verilerini korumayı amaç edinen bir kanundur. COPPA, 13 yaş altındaki çocukların verilerinin izinsiz toplanmasını yasaklamaktadır. Ancak ebeveynin çocuğu paylaşmasına dair düzenleme yoktur. Bu boşluk, çocuğun mahremiyet hakkını koruma konusunda zafiyet yaratmaktadır.

4.3 Birleşik Krallık: Age Appropriate Design Code

Age Appropriate Code isimli yasa ile İngiltere’de çocukların dijital ortamlarda karşılaştığı riskleri azaltmak için yaşa uygun izlenmesi gereken standartlar geliştirmiştir. Bu yasa ile çocukların kişisel verilerinin korunması amaçlanmaktadır. [9]

5. Sonuç ve Öneriler

• Ebeveynlerin, çocuklarına dair içerikleri paylaşmadan önce hukuki ve etik sorumluluklarının bilincinde olması gerekir. Fakat, yapılan araştırmalar ebeveynlerin, çocuklarının mahremiyetleri hakkında bilgisiz olduklarını ortaya koymuştur. Tam tersi ebeveynlerin çocuklarını ideal bir temsil biçimi, ticari bir meta ve dijital kimlik oluşturmak için kullandığı belirlenmiştir. [10] Bu bakımdan ailelerin bu konuda bilinçlendirilmesi, velayet sınırlarını aşan paylaşımlarda bulunan ebeveynlere karşı da gerekli yaptırımların uygulanması gerekmektedir.
• Türkiye'de KVKK kapsamında çocuklara özel rıza mekanizması geliştirilmelidir.
• Sosyal medya şirketleri, çocuk içerikleri için algoritmik denetim ve yaş filtreleme uygulamalıdır. Bu konuda sosyal medya şirketlerinin kendi iç denetimleri daha kuvvetlendirilmelidir.
• Ailelere yönelik farkındalık eğitimleri, çocuk mahremiyetini merkeze alan hukuk politikaları geliştirilmelidir.

Kaynakça

[1]: Blum-Ross Alicia, “Sharenting: parent blogging and the boundaries of the digital self”, LSE Research Online
[2]: UNICEF, “Paylaşan ana-babalık (“sharenting”) hakkında bilmeniz gerekenler”
[3]: Barnes Renee, “Sharenting and parents’ digital literacy: an agenda for future research”, Communication Research and Practice, Dec 2020
[4]: Yargıtay 12. CD., E. 2018/5567, K. 2018/12388, Karar Tarihi: 19/12/2018
[5]: Taşçı Fatma Tuğçe, ““Sharenting” Ebeveynliği: Çocukların Dijital Gizliliği ve Hukuki Riskler”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, 2025, Cilt 7, Sayı 1
[6]: Taşçı Fatma Tuğçe, ““Sharenting” Ebeveynliği: Çocukların Dijital Gizliliği ve Hukuki Riskler”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, 2025, Cilt 7, Sayı 1
[7]: Omuralieva Nazira, “Anne ve Babanın Sosyal Medyada Çocukları ile İlgili Paylaşımlarına (Sharenting) İlişkin Hukuki Bir Değerlendirme”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,2024, 7/3
[8]: Constitutional Discourse, “Darling, Your Consent, S’il Te Plaît—a Short Summary and a Brief Critical Assessment of the French Sharenting Law”
[9]: ICO, “Introduction to the Children's code”
[10]: Baloğlu Enis, “Instagram Çağının Dijital Ebeveynleri: Sharenting Bağlamında Bir İnceleme”, TRT Akademi, Eylül 2023