Unutulma Hakkı
Unutulma hakkı, özellikle kişisel verilerin çok daha ulaşılabilir olduğu ve bunun etkilerin çok daha derinden etkilerinin olduğu günümüzün dijital çağında ortaya çıkmış bir hukuki kavramdır.
Unutulma hakkı, bireylerin kendi kişisel verileri ve bu verilerin kullanımı üzerinde, özellikle de bu bilgilerin gerçek dışı, alakasız ve gereksiz olduğu durumlarda kontrolü olması gerektiği fikri üzerine kuruludur. Bu yazıda, unutulma hakkı ve bu hakkın dayandığı hukuki gerekçeler ve bu hakkın etkileri üzerinde durulacaktır.
Unutulma Hakkı Nedir?
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, 2015 yılında verdiği bir kararda unutulma hakkını, “üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini ve yayılmasının önlemesini isteme hakkıdır” şeklinde tanımlamıştır. Türk Hukukunda unutulma hakkı, açıkça bir yasa ile düzenlenmemiştir. Buna karşın, Kişisel Verilerin Korunması Kanunu 11. Maddesinde, bireylere kendileri hakkında toplanan verilerin silinmesi, imhası veya anonim hale getirilmesini talep etme hakkı verilmiştir. Kişisel Verilerin Silinmesi, Yok Edilmesi veya Anonim Hale Getirilmesi Hakkında Yönetmelik ile de bu kanun maddesinin nasıl uygulanacağı düzenlenmiştir. Buna göre her birey, veri sorumlusuna başvurarak kendisi hakkındaki verilerin silinmesini veya yok edilmesini isteme hakkına sahiptir. Anayasa Mahkemesi de verdiği bir karar da unutulma hakkını; unutulma hakkı İnternet ortamında bir haberin uzun süredir kolayca ulaşılabilir olması nedeniyle kişinin şeref ve itibarını zedeleyen bir hâle dönüşmesi şeklinde tanımlamaktadır. Bu hakkın amacı, internetin yaygınlaşması ve sağladığı imkânlar nedeniyle ifade ve basın özgürlükleri ile kişilerin manevi varlığının geliştirilmesi hakkı arasında gerekli hassas dengenin kurulmasını sağlamaktır. O hâlde bu yol, internet ortamında haber arşivini koruma altına alan basın özgürlüğünün ve halkın haber ve fikirlere ulaşma özgürlüğünün özüne dokunmayacak ve aynı zamanda hak sahibinin çıkarlarını koruyacak şekilde kullanılmalıdır. Dolayısıyla, unutulma hakkı Türk Hukukunda açıkça düzenlenmemekle birlikte, uygulamada varlığı kabul edilen bir haktır.
AB’de ise Unutulma Hakkı ilk olarak 2014 yılında çıkartılan General Data Protection Regulation (GDPR) ile varlığı kabul edilmiş bir haktır. GDPR bireylere kendileri hakkındaki bilgilerin arama motorlarından ve diğer online platformlardan silinmesini isteme hakkını vermiştir. Bu düzenleme ile kişi hakkında veriler, onayı olmadan ve/veya yasa dışı olarak toplanmışsa silinmesi istenebilecektir. Daha sonra İspanya gibi birçok ülke ayrıca yasalaştırdıkları düzenlemeler ile unutulma hakkını koruma altına almışlardır.
İfade Özgürlüğü vs. Kişinin Şeref ve İtibarı
Diğer birçok hukuki konuda olduğu gibi, unutulma hakkında da korunması gereken iki hakkın çatışması söz konusudur. Bir yanda ifade ve basın özgürlüğü, diğer yanda kişinin şeref ve itibarından kaynaklı haklarının dengelenmesi gerekmektedir. Bu nedenle, bu konu birçok tartışmaya konu olmuştur. Unutulma Hakkı’na eleştirel bakanlar, bu hakkın düşünce ve ifade özgürlüğü ile kamunun bilgiye ulaşımını engellediğini iddia etmişlerdir. Bu hakkın bilginin sansürlenmesine neden olabileceği iddia edilmiştir. Bu hakkın destekçileri ise, bu hakkın bireylerin manevi varlıklarını, şeref ve itibarını korunması için gerekli olduğunu savunmuşlardır. Özellikle internet ortamındaki bilginin gerçek dışı, alakasız ve gereksiz olduğu durumlarda bireylerin bu bilgiler hakkında kontrolünün olması gerektiği savunulmuştur.
Bu tartışmalar nedeniyle, Avrupa Adalet Divanı, arama motorlarının Unutulma Hakkı taleplerini incelerken, kamu yararını da dikkate almasını talep etmiştir. Benzeri şekilde, yukarıda bahsedilen GDPR de gazetecilik ve akademik araştırma gibi istisnai durumlarda, unutulma hakkının uygulanmasına istisnalar getirmektedir.
Sonuç olarak, unutulma hakkı özellikle bilginin her türlüsünün yayılma hızının bu kadar hızlandığı dijital çağda, bireylerin manevi haklarının ve itibarlarının korunması açısından gerekliliği tartışmasız bir haktır. Fakat bu hakkın uygulanması sırasında kamunun bilgiye erişimi ve basın ve ifade özgürlüğü gibi haklarla çatışması durumunda daha dikkatli olunmalı ve kamunun çıkarları da dikkate alınmalıdır.