Yazar(lar): Av. Hatice Nur KALAN

Günümüzde yalan haber ile gerçekleri ayırt edebilmek en önemli dijital becerilerden birisi haline gelmiştir. Zira internetin getirdiği kolaylıklardan birisi de bilginin olduğu gibi, yanlış ve yalan bilginin de hızla yayılmasıdır. IPSOS tarafından yapılan bir araştırmaya göre, internet kullanıcılarının %56’sı haberleri geleneksel medya yerine sosyal medyadan almaktadır.

UNESCO tarafından yapılan bir araştırma; sosyal medyanın insanların haber almaktaki temel işlevini ve benzeri şekilde yalan habere ve nefret söylemiyle karşılaştıkları temel mecra haline geldiğini göstermektedir. Bu anlamda, yalan haber ile gerçeği ayırt etmek, özellikle politik süreçlerde vatandaşların karar vermelerinde dikkat edilmesi gereken temel bir gereklilik haline gelmektedir.

Haber Kaynağını Kontrol Etmek

Yalan haberi ayırt etmek için uygulanacak temel yöntem, haber kaynağını ve haberin kaynaklarını kontrol etmektir. Haber kaynağı çoğu zaman haberin güvenilirliği konusunda tam olmasa da bilgi verebilmektedir. Temel motivasyonu izlenme veya tıklanma sayısını artırmak olan kaynaklara dikkat edilmelidir. Yalan olmayan haberler, kaynaklarını güvenilir kurum ve kişilere veya yapılmış araştırmalara dayandıracaktır. Bu tarz referanslar ve kaynaklar bulunmuyorsa haberin yalan olma ihtimali yüksektir.

Haberin Yazarının Kontrol Edilmesi

Eğer haberin yazarı varsa, bu kişi hakkında yapılacak bir araştırma haberin doğruluğu hakkında bilgi verir. Çoğu yalan haber, yazarsız olarak yayımlanmaktadır. Bu bakımdan, yazarın kimliği ve yazar isminin olup olmaması haberin doğruluğu hakkında bilgi verecektir.

Teyit Sitelerinden Kontrol Etme

Bir haberin doğru mu yanlış mı olduğunun ayırt edilmesinde kullanılacak temel yöntemlerinden birisi de factcheck.org, snopes.com, politifacts.com gibi teyit sitelerinden doğruluğunun kontrol edilmesi olacaktır. Gündemdeki haberlerin ve istatistiklerinin doğru olup olmadığı bu tarz güvenilir teyit sitelerinden incelenebilir.

Haberin Kullandığı Kaynakların Kontrolü

Haberin yalan olup olmadığında ayırt etme yöntemlerinden birisi de haberin içeriğinde kullanılan kaynak veya kaynaklar olacaktır. Yalan haberler genelde anonim kaynaklara veya doğrulanmamış kişilere dayanarak haber yapmaktadır. Eğer haberde belli bir kaynak yoksa, anonimse veya muğlaksa haberin gerçek olmama ihtimali artmaktadır.

Haberin Çapraz Kaynaklardan Kontrolü

Mümkün olduğunca aynı haber veya olay; farklı kaynaklardan okunmaya çalışılmalıdır. Eğer söz konusu haber sadece tek bir kaynakta yer alıyor, farklı kaynaklarda aynı olayın haberleştirilmesi olmamışsa söz konusu habere şüpheyle yaklaşmakta fayda vardır.

Haber Diline Dikkat Edilmesi

Sansasyonel ve yalan haberlerde genellikle provoke edici ve insanların duygularını harekete geçirmeye çalışan bir dil kullanılmaktadır. Buna karşılık, bu tarz bir amaçları olmayan sadece bir olayı ya da gelişmeyi haberleştirme amacı olan kaynaklar daha tarafsız ve duygulardan ziyada gerçeklere dayanan bir dil kullanmaya gayret etmektedir.

Şüpheci Yaklaşım

Bir haber ne kadar gerçekçi görünüyor olursa olsun her zaman şüpheci ve sorgulayıcı olmakta fayda vardır.

Aşağıda yer alan sorular her zaman aklınızda olmalıdır:
• Bu haberdeki olayın gerçek olma ihtimali nedir?
• Sizin sahip olduğunuz bilgilerle uyuşuyor mu?
• Haberin kaynağı güvenilir mi?

Haberin sizde yarattığı infial ve duygulara kapılmadan önce her zaman bu haberin gerçek olma ihtimalinin ne olduğunu düşünülmeli ve her olayda olduğu gibi haberlere olan yaklaşımınızda da şüpheci ve sorgulayıcı olunmalıdır.

Sonuç
Vatandaşların çoğunun temel haber kaynağının sosyal medya olduğu günümüzde, gerçek bilgiye ulaşmak hayati bir önem taşımaktadır. Zira gerçek bilgiye ulaşımın olmaması insanların karar verme süreçlerini de etkileyecek, insanların önyargılarıyla veya anlık sahip oldukları duygusal durumla karar vermelerine sebep olacak ve bu da özellikle politik süreçlerde istenmeyen sonuçlara yol açabilecektir.

Nitekim, yapılan araştırmalarda insanların %85’i yalan haberin etkilerinden endişe ettiklerini belirtmişlerdir. Bu açıdan, doğru kararların alınması için doğru bilgiye erişim ve yalan haber ile doğru haberi ayırt etmek de önemli ve kazanılması gereken bir nitelik haline gelmiştir. Bu yazıda sayılan hususlara dikkat edilmesi ve vatandaşlarda bu yönde bir farkındalık oluşturulması, yalan haberi ayırt etmek için gerekli araç gereçlere erişimin sağlanması büyük önem arz etmekte olup ülkelerin gelecekleri için gerekli bir konumda yer almaktadır.