Araştırma Uzman Akademik Ekip Tarafında Yürütüldü

Yürütücülüğünü Bilgi teknolojileri ve İletişim Kurumu Güvenli İnternet Merkezi Koordinatörü Dr. Şahin Bayzan ve Kurum Başkan Yardımcısı Dr. Mustafa KÜÇÜKALİ'nin yaptığı proje, Atatürk Üniversitesi'nden Doçent Dr. Türkan Karakuş Yılmaz, Prof. Dr. Engin Kurşun, Erzincan Binali Üniversitesi'nden Dr. Öğretim Üyesi Önder Yıldırım, Munzur Üniversitesi'nden Doçent Dr. Alper Aslan ve Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi'nden Doçent Dr. Yiğit Emrah Turgut'un yer aldığı akademik bir ekip ile yürütüldü ve tamamlandı.

Kapsamlı ve Kapsayıcı Bir Çalışma Yapıldı

Araştırma için Türkiye İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasına göre 12 Bölgedeki toplam 24 ilden (Adana, Ankara, Antalya, Balıkesir, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mersin, Ordu, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Van) seçilen 1.111 öğrenci ve bunların ebeveyni olan 1.111 kişi olmak üzere toplam 2.222 kişi ile yapıldı. Öğrenciler ve ebeveynlerin Operasyonel Becerileri, Bilgi/tarama becerileri, Sosyal/gizlilik becerileri, Yaratıcı becerileri, Mobil becerileri ile internet kullanım alışkanlıklarına tespite yönelik sorular soruldu.

8-16 yaş grubu 1.111 öğrencinin yarısı kız yarısı erkek öğrenci olarak belirlendiği çalışmada 2. - 10. arası öğrencilerden eşit olacak şekilde örneklem seçildi. Aynı şekilde seçilen bu öğrencilerin ebeveynleri çalışmaya dâhil edildi. Çalışmada öğrencilere 21 ve ebeveynlere 23 sorudan oluşan bir anket uygulandı.

Araştırma sonuçlarında şu başlıklar ön plana çıktı:

Çocukların İnternete Erişim ve Kullanımları

Çocukların günlük internet erişimleri için kullandıkları BİT cihazları incelendiğinde hem kız hem de erkek çocukların en fazla kendi akıllı telefonları ile en az ise okullardaki bilgisayarla internete erişim sağladıkları görülmüştür. 8-10 yaş aralığındaki çocukların %11,9 kendine ait cep telefonun olması, akıllı telefon kullanım yaşının 8 yaşına indiğinin göstermektedir. 15-16 yaş arası çocukların büyük bir çoğunluğu akıllı telefon sahibidir. Toplamda ise 8-16 yaş arası çocuklarımızda %41’lik bir akıllı telefon sahipliği söz konusu olduğu görüldü.

Çocukların Dijital Becerileri

Çocukların büyük bir çoğunluğu internette gerçekleştirdiği etkinlikler öğrenme ve ödev yapma amaçlı video olarak görünüyor olsa da sadece eğlenme amaçlı rastgele videolar izleme oranının %64,4 olması çocukların ödev amaçlı girdikleri internette bir süre sonra amaçlarından uzaklaştıklarını göstermesi açısından oldukça önemli bir tespit olarak görülmektedir. Çocukların interneti eğitim amaçlı kullanımı ön plana çıkarken kendi video veya müziğini oluşturup paylaşma, blog sayfasında bilgi paylaşma gibi içerik üretme ve paylaşmaya yönelik kullanımlarının son sıralarda yer aldığı görülmüştür. Çocuklarımız içerik üretmekten ziyade tüketmektedirler. Dolayısıyla pozitif içerik üretme noktasında teşvik edilmeleri önem arz etmektedir.

Çocukların dijital becerilerinin genel olarak yükse olduğu söylenebilir. Çocuklarda yaş gruplarına göre kıyaslandığında, tüm beceri türlerinde yaş ilerledikçe becerilerde de artış olduğu görülmektedir. Çocukların sahip olduğu yaratıcı becerilerin diğer becerilere kıyasla toplamda daha düşük düzeyde olduğu görülmüştür. Gizlilik ayarları, profil bilgilerin paylaşımı gibi becerilerin geliştiği görülmekle birlikte düşüktür.

Çocukların Karşılaştığı İnternet Riskleri

İnternette geçirdiği zaman yüzünden sorun yaşadığını düşünen kızların oranı erkeklere göre daha fazladır. Çocuklarımız internette geçirdikleri zamanın kendileri için sorun teşkil ettiğini belirtmektedirler. Bazı öğrenciler internette az vakit geçirmek istese de bunu yapamadığını belirtmiştir. Öğrencilerin %29’u internette geçirdiği aşırı zamanın akademik başarısını olumsuz etkilediğini belirtmiştir. Ayrıca %29luk bir öğrenci grubu internette geçirdiği fazla zaman dolasıyla ailesiyle tartışmaktadır. %13 lük bir öğrenci grubu da internette geçirdiği zaman nedeniyle uykusuz kalmakta, yemek yememekte ve bu şekilde okullarına gitmektedir. Bu grup için internet bağımlılığı tehlikesi söz konusudur. Mutlaka önleyici tedbirler alınması gerekmektedir.

Genel olarak çocukların internet risklerinin büyük oranda farkındadır. Küçük yaş grupları daha çok içeriklere yönelik risklerle karşılaşırken, büyük yaş grupları sosyal medyanın da etkisi ile kişilerarası problemlerle daha fazla karşılaşmaktadır. Cinsiyet açısında erkekler, yaş grubu açısından ise 15-16 yaş grubundakiler daha yüksek oranda internette kendilerini üzen bir şeyle karşılaştıklarını ifade etmişlerdir.

Ebeveynlere göre çocuğunun internette karşılaştığı riskler

İnternette birçok risk olmasına rağmen, ebeveynlerin büyük bir kısmının çocuklarının yaşadığı internet sorunlarından, internette karşılaştığı risklerden haberdar olmadığı görülmektedir.

Çocukların Kullandığı Başa Çıkma Stratejileri

Kız çocukları; kendilerini rahatsız eden kişileri engelleme, gizlilik ayarlarını değiştirme ve sorunu çevrimiçi bildirme gibi çözümleri erkeklere göre daha fazla kullanmaktadırlar. Bu da internet ortamında kız çocuklarına yönelik fazlaca taciz edici girişimler olduğunu göstermektedir. 8-10 yaş grubundaki çocuklarımız bu tür durumla karşılaştıklarında tarayıcı penceresini kapatma yüksek oranda ifade edilmiştir (%15,3)

Çocuklar Rahatsız Olunan Durumları Kimlerle Paylaşıyor

Çocukların büyük oranda anneden veya bir arkadaşından yardım aldığı görülmektedir. En çok paylaştıkları annelerdir. 8-10 yaş grubu yaşadığı sorunu diğer yaş gruplarına göre arkadaşları ile çok daha az oranda paylaşırken (%3,9), 15-16 yaş grubu çok yüksek oranda paylaşmaktadır (%21,7). Bu noktada babaların da daha fazla işin içinde olması gerektiği görülmektedir.

Ebeveynlerin Çocuklara Yönelik Kullanılan Arabuluculuk Stratejileri

Ailelerin çok farklı arabuluculuk stratejisi kullandıklarını görmekteyiz, Ebeveynlerin arabuluculukları özellikle tavsiye niteliğinde olup uygulamaya yönelik arabuluculuk faaliyetlerinin (ör. Birlikte internette etkinlikler yaparım gibi) nispeten düşük seviyede olduğu görülmektedir. Ebeveynlerin tavsiyeden öteye geçecek şekilde çocuklarına yardımcı olabilecek teknik becerileri, dijital okuryazarlıkları konusunda gelişim göstermeleri gerektiği görülmektedir.

Teknik arabuluculuk noktasında genel olarak ebeveynlerin teknik bir araçla denetim sağlamaktan ziyade çocuklarının internette geçirdikleri sürelere ilişkin kurallar koymayı tercih ettikleri görülmektedir (%72,4). Ebeveynler çocuklarına rol model olmalıdır. Mobil telefonu kullanan bir ebeveynin bunu yaparken çocuğuna git ders çalış, kitap oku demesi etkili olmayacaktır. Ebeveynlerin evde belirli saatlerde mobil telefonlarını bir kenara bırakarak birlikte vakit geçirmesi son derece önem arz etmektedir.

Ebeveynlerin Güvenli İnternet İçin Tavsiye Aldığı Kişiler ve Kurumlar

Ebeveynlerin güvenli internet konusunda büyük çoğunlukla okullardan (%53,9), aile ve arkadaşlarından (%53,1) tavsiyeler aldığı belirlenmiştir. Bu sırayı %29 ile güvenlik ile ilgili olan siteler ve %27,6 ile devlet kurumları takip etmiştir.

Araştırmada Aşağıdaki Tespitler Ön Plana Çıktı

• Mobil Akıllı telefon kullanımı artmaktadır.
• Yüksek oranda içerik tüketilmektedir. Tüketici değil, üretici olmak önem arz etmektedir.
• İnternette geçirilen süre oldukça fazladır ve bu durum akademik başarıyı olumsuz etkiliyor.
• Küçükler içerik riskleri, büyükler kişilerarası risklerle karşı karşıyadır.
• Ebeveynlerin çocuklarının yaşadığı internet sorunlarından haberdar değillerdir.
• Çocuklar daha çok anneden veya bir arkadaşından yardım almaktadır.
• Ailelerin nasihat yerine model olmaları gerekmektedir, ailelerin çocuklarıyla birlikte vakit geçirme süresini artırmaları önem arz etmektedir.

BTK Güvenli İnternet Merkezinin Aileler ve Çocuklara Yönelik Çalışmaları

• BTK Güvenli İnternet merkezi son 10 yılda yaklaşık 1200 eğitim semineri ile toplamda yaklaşık 200 bin öğrenci, veli ve öğretmene ulaşmış ve eğitimler vermiştir. BTK Güvenli İnternet merkezi bu çalışmalar yoğun ve planlı bir şekilde hem çevrimiçi hem de Pandemi tedbirlerine riayet ederek yüz yüze devam ettirmektedir.

• BTK 2011 yılında ücretsiz olarak hizmete soktuğu Güvenli İnternet hizmeti ile çocukların ve ailelerin internetin zararlı içeriklerinden korunmasını sağlamaktadır. Güvenli internet Hizmeti internetteki zararlı içerikli web sitelerini filtrelemektedir. Koruyucu önleyici tedbirler kapsamında ücretsiz bir şekilde vatandaşların hizmetine sunulan bu hizmet Aile Profili ve Çocuk Profili olmak üzere 2 profil halinde sunulmaktadır. Ekim 2021'den beri Tüm erişim sağlayıcılarının yeni abonelikleri, aksi abone tarafından talep edilmedikçe, güvenli internet "aile profili" olarak başlatılmaya başlanmıştır. Güvenli İnternet Hizmetini Tercih eden aboneler için internetteki arama motorları otomatik olarak güvenli arama özelliğine sahip olmaktadırlar. Aramalar da bu şekilde güvenli hale gelmektedir. Detaylı bilgi için https://guvenlinet.org.tr/ ziyaret edilebilir.

• BTK, İnternet Bilgi destek hattı ve ALO 141 ile kullanıcıların internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı kapsamında yaşadıkları problemlere yönelik çözüm önerileri sunmaktadır. Ayıca Bilinçlendirme Merkezi ile tüm internet kullanıcılarına bilinçli, güvenli ve etkin internet kullanımı noktasında pozitif içerikler sunmaktadır. Ayrıca Güvenli Oyna portalı üzerinden günümüzde yoğun bir şekilde oynanmakta olan Dijital oyunlarla ilgili incelemeler yaparak oyunlar hakkında kullanıcıları bilgilendirmektedir.

Türkiye’deki Çocukların ve Ebeveynlerin Bilinçli ve Güvenli İnternet Kullanım Deneyim ve Alışkanlıkları raporuna ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz