Araştırma Uzman Akademik Ekip Tarafından Yürütüldü

Yürütücülüğünü Bilgi teknolojileri ve İletişim Kurumu Güvenli İnternet Merkezi Koordinatörü Bilişim Uzmanı Dr. Şahin BAYZAN ve Dr. Abdulkerim GÜN'ün yaptığı proje, Atatürk Üniversitesi'nden Doçent Dr. Türkan Karakuş YILMAZ, Prof. Dr. Engin KURŞUN, Erzincan Binali Üniversitesi'nden Dr. Önder YILDIRIM, Munzur Üniversitesi'nden Doçent Dr. Alper Aslan ve Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi'nden Doçent Dr. Yiğit Emrah Turgut'un yer aldığı akademik bir ekip ile yürütüldü ve tamamlandı.

Kapsamlı ve Kapsayıcı Bir Çalışma Yapıldı

Global Kids Online çerçevesine uygun olacak şekilde 8-16 yaş grubu öğrenciler için 21 soruluk, ebeveynler için 23 sorudan oluşan bir veri seti oluşturulmuş, bu soru setleri çevrimiçi anket formu haline getirilmiştir. Çalışmaya İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırmasında bulunan 26 alt bölge Düzey-2’ye göre 81 ilden 10.475 öğrenci ve 10.475 öğrenci velisi katılmıştır. Öğrenciler ve ebeveynlerin Operasyonel Becerileri, Bilgi/tarama becerileri, Sosyal/gizlilik becerileri, Yaratıcı becerileri, Mobil becerileri ile internet kullanım alışkanlıklarına tespite yönelik sorular soruldu.

Her alt bölgenin örneklem sayısı nüfus oranına göre belirlenmiştir. İllerde uygulama yapılacak ilkokul, ortaokul ve liseler rastgele seçilmiştir. Anketin tüm illerde uygulanabilmesi için Milli Eğitim Bakanlığından gerekli izinler alınmıştır. Çalışmayı yürütmek için illerde rasgele seçilen okullardan Türkiye genelinde toplam 906 öğretmen görevlendirilmiş ve bu öğretmenler, öğrenci ve velilerin ankete katılımlarını organize etmiştir.

Araştırma sonuçlarında şu başlıklar ön plana çıktı:

Çocukların İnternete Erişim ve Kullanımları

Çocukların günlük internet erişimleri için kullandıkları BİT cihazları incelendiğinde hem kız hem de erkek çocukların en fazla kendi akıllı telefonları ile en az ise okullardaki bilgisayarla internete erişim sağladıkları görülmüştür. Çocukların interneti eğitim amaçlı kullanımı ön plana çıkarken dosya paylaşım sitelerini kullanma, kendi video veya müziğini oluşturup paylaşma, blog ya da web sayfasında bilgi paylaşma gibi içerik üretme ve paylaşmaya yönelik kullanımlarının son sıralarda yer aldığı görülmüştür. Çocukların büyük bir kısmı cep telefonu, bilgisayar ve tablet gibi internete erişim sağlayan cihazların fiyatlarını ve her iki çocuktan biri de internet abonelik ücretini çok pahalı bulmaktadır.

Çocukların Dijital Becerileri

Çocukların dijital becerileri operasyonel, bilgi/tarama, sosyal/gizlilik, yaratıcı ve mobil olmak üzere beş farklı beceri başlığı altında ele alınmıştır. Operasyonel becerilerin genel durumuna bakıldığında, kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha yüksek oranda becerilere sahip oldukları görülmektedir. Geçen yıl aynı amaçla hazırlanan raporda ise tam tersi bir durum söz konusudur. Benzer şekilde, bilgi/tarama, sosyal/gizlilik becerilerinde de kız öğrencilerin beceriye sahip olma oranı erkeklerden yüksektir. Sosyal/gizlilik beceri türünde çocukların yarısından çoğu istenmeyen e-postaların, pop-up reklamların engellenmesi ve yasadışı internet içeriğinin yetkili makamlara ihbar edilmesi gibi hususlarda yeterince beceri sahibi olmadıklarını belirtmişlerdir. Çocukların sahip olduğu yaratıcı becerilerin diğer becerilere kıyasla toplamda daha düşük düzeyde olduğu görülmüştür. Çocuklarda yaş gruplarına göre kıyaslandığında, tüm beceri türlerinde yaş ilerledikçe becerilerde de artış olduğu görülmektedir.

Çocukların Karşılaştığı İnternet Riskleri

Kızlar ve erkeklerin sosyal ağ profil durumuna göre, erkeklerin daha fazla oranda profillerini herkesle paylaştıkları görülmüştür. İnternette kendilerini üzebilecek bir şeyler olduğunu düşünen kızların oranı erkeklere göre daha yüksektir. Cinsiyet açısından erkekler, yaş grubu açısından ise 15-16 yaş grubundakiler daha yüksek oranda internette kendilerini üzen bir şeyle karşılaştıklarını ifade etmişlerdir. İnternette geçirdiği zaman yüzünden sorun yaşadığını düşünen kızların oranı erkeklere göre daha fazladır. Yaş grupları açısından bakıldığında ise bu durumun 15-16 yaş grubundaki çocuklarda diğer yaş gruplarına göre daha yüksek olduğunun ortaya çıktığı görülmüştür. Çocukların son bir yıl içinde internette gerçekleştirdiği riskli etkinlikler incelendiğinde erkeklerin riskli etkinliklerin çoğunluğunu kızlara oranla daha fazla gerçekleştirdikleri görülmüştür. Yaş grupları düzeyinde bakıldığında ise genellikle yaş grubu arttıkça riskli etkinliklerin gerçekleştirilme oranları artmıştır. Öte yandan ebeveynlerin bazı davranışlarının da çocuklar için üzücü bir internet deneyimi oluşturma potansiyeli mevcuttur. Çocukların büyük bir kısmının ebeveynlerinin kendileri ile ilgili paylaştıkları şeyleri silmelerini istedikleri ve çocukların beşte birinin kendilerine sorulmaksızın ebeveynlerinin kendileri ile ilgili bilgileri paylaştıkları görülmektedir.

Çocukların Kullandığı Başa Çıkma Stratejileri

Kızların rahatsız eden kişileri engelleme, gizlilik ayarlarını değiştirme ve sorunu çevrimiçi bildirme gibi çözümleri erkeklere göre daha fazla kullandığı görülmüştür. Çocukların internette üzücü bir durumla karşılaştıklarında büyük oranda anneden veya bir arkadaşından yardım aldığı görülmüştür. İnternette rahatsız olunan bir durum yaşayan kız çocukları bu durumu arkadaşları ile erkeklere göre daha fazla paylaşmaktadır. 8-10 yaş grubu diğer yaş gruplarına göre arkadaşları ile çok daha az oranda sorunu paylaşırken, 15-16 yaş grubu çok yüksek oranda paylaşmaktadır.

Çocuklara Yönelik Kullanılan Arabuluculuk Stratejileri

İnternet kullanımına yönelik ailelerin çocuklarına yönelik en çok interneti güvenli bir şeklide kullanmanın yollarını ile internette bir şeyler keşfetmeye ve öğrenmeye yönelik öneri, tavsiye veya teşvik gibi desteklerde bulundukları görülmektedir. Kızların erkeklere kıyasla arkadaşlarından daha fazla arabuluculuk desteği aldıkları görülmektedir. Ayrıca yaş seviyesi artıkça arkadaştan alınan arabuluculuk desteğinin de artığı görülmektedir. Çocukların en düşük seviyede öğretmenleri ile internette yaptıkları hakkında ilgili konuştukları görülürken, öğretmenlerin arabuluculuk faaliyetleri kapsamında çocuklara en çok internette bir şeyleri keşfetmelerine yönelik önerilerde bulundukları görülmüştür. Öğretmenlerin oranlarının düşük olmasının nedeni okullarda genel olarak dijital araç kullanımının kısıtlı olması olarak görünmektedir.

Ebeveynlerin İnternete Erişimleri ve Kullanımları

Ebeveynlerin yarısından fazlasının günlük olarak internet kullandıkları görülmüştür. Öte yandan her on ebeveynden birinin ise interneti hiç (veya neredeyse hiç) kullanmadığı ortaya çıkmıştır. İnternet kullanan ebeveynlerin büyük bir çoğunluğunun cep telefonları ile internete erişim sağladıkları görülmüştür. Her dört ebeveynden üçünün internetin çok zaman alıcı olduğunu ve internette mahremiyetinden endişe duyduğunu belirtmesi güvenli internet kullanımı açısından önemlidir.

Ebeveynlerin Dijital Becerileri

Operasyonel becerilerin genel durumuna bakıldığında kadınlara kıyasla erkeklerin daha yüksek oranda becerilere sahip oldukları görülmektedir. Benzer şekilde bilgi/tarama becerilerinde cinsiyet dağılımına bakıldığında kadınlara kıyasla erkeklerin daha yüksek oranda beceriye sahip olduğu görülmektedir. Sosyal/gizlilik becerisi cinsiyete göre incelendiğinde bazı durumlarda kadınların yüksek orana, bazı durumlarda ise erkeklerin daha yüksek orana sahip olduğu görülmektedir.

Ebeveynlerin Çocuklara Yönelik Kullanılan Arabuluculuk Stratejileri

Ebeveynlerin kızlara yönelik aktif arabuluculuk faaliyetlerinin daha fazla olduğu görülmektedir. Yaş ilerledikçe ebeveynlerin aktif aracılık düzeyleri de düşmüştür. Kız çocuklar erkeklere oranla ebeveynlerinden daha fazla internette nasıl davranılması gerektiğine dair tavsiye istemektedirler. Çocuklarının okul işleri için internet kullanmalarına ebeveynler genellikle izin vermektedirler. Diğer yandan ebeveynlerin çocuklarının fotoğraf ya da videolarını internette paylaşmalarına gözetimsiz ya da gözetimli izin verme oranının diğer faaliyetlere kıyasla çok düşük olduğu görülmektedir. İnternet’te yaşanan üzücü durumlar karşısında çocuğunun yaşadığı üzüntü düzeyini yüksek bulan ebeveynlerin oranı hiç üzülmediğini düşünen ebeveyn oranından yüksektir. Ebeveynler güvenli internet kullanımı konusunda büyük çoğunlukla aile ve arkadaşlarından ve sonrasında okullardan tavsiyeler almışlardır.

Ebeveynlerin Güvenli İnternet İçin Tavsiye Aldığı Kişiler ve Kurumlar

Çocukların beşte biri internet üzerinde bir sorunla karşılaşmış olmasına rağmen, ebeveynlerin çok küçük bir kısmı bu durumdan haberdar olmuştur. Ebeveynlerin çok büyük bir kısmı çocuklarının internette bir sorun yaşayacağına ihtimal vermemektedir. Ebeveynlere göre çocuğunun internette karşılaştığı sorunların başında korku ve şiddet içeren içerikler gelmekte ve ilk sırada yer almaktadır.

Araştırmada Aşağıdaki Tespitler Ön Plana Çıktı

• Mobil Akıllı telefon kullanımı artmaktadır.
• Yüksek oranda içerik tüketilmektedir. Tüketici değil, üretici olmak önem arz etmektedir.
• İnternette geçirilen süre oldukça fazladır ve bu durum akademik başarıyı olumsuz etkiliyor.
• Küçükler içerik riskleri, büyükler kişilerarası risklerle karşı karşıyadır.
• Ebeveynlerin çocuklarının yaşadığı internet sorunlarından haberdar değillerdir.
• Çocuklar daha çok anneden veya bir arkadaşından yardım almaktadır.
• Ailelerin nasihat yerine model olmaları gerekmektedir, ailelerin çocuklarıyla birlikte vakit geçirme süresini artırmaları önem arz etmektedir.

BTK Güvenli İnternet Merkezinin Aileler ve Çocuklara Yönelik Çalışmaları

• BTK Güvenli İnternet merkezi son 10 yılda yaklaşık 1200 eğitim semineri ile toplamda yaklaşık 200 bin öğrenci, veli ve öğretmene ulaşmış ve eğitimler vermiştir. BTK Güvenli İnternet merkezi bu çalışmalar yoğun ve planlı bir şekilde hem çevrimiçi devam ettirmektedir.

• BTK 2011 yılında ücretsiz olarak hizmete soktuğu Güvenli İnternet hizmeti ile çocukların ve ailelerin internetin zararlı içeriklerinden korunmasını sağlamaktadır. Güvenli internet Hizmeti internetteki zararlı içerikli web sitelerini filtrelemektedir. Koruyucu önleyici tedbirler kapsamında ücretsiz bir şekilde vatandaşların hizmetine sunulan bu hizmet Aile Profili ve Çocuk Profili olmak üzere 2 profil halinde sunulmaktadır. Ekim 2021'den beri Tüm erişim sağlayıcılarının yeni abonelikleri, aksi abone tarafından talep edilmedikçe, güvenli internet "aile profili" olarak başlatılmaya başlanmıştır. Güvenli İnternet Hizmetini Tercih eden aboneler için internetteki arama motorları otomatik olarak güvenli arama özelliğine sahip olmaktadırlar. Aramalar da bu şekilde güvenli hale gelmektedir. Detaylı bilgi için https://guvenlinet.org.tr/ ziyaret edilebilir.

• BTK, İnternet Bilgi destek hattı ve ALO 141 ile kullanıcıların internetin bilinçli, güvenli ve etkin kullanımı kapsamında yaşadıkları problemlere yönelik çözüm önerileri sunmaktadır. Ayıca Bilinçlendirme Merkezi ile tüm internet kullanıcılarına bilinçli, güvenli ve etkin internet kullanımı noktasında pozitif içerikler sunmaktadır. Ayrıca Güvenli Oyna portalı üzerinden günümüzde yoğun bir şekilde oynanmakta olan Dijital oyunlarla ilgili incelemeler yaparak oyunlar hakkında kullanıcıları bilgilendirmektedir.

2023 Türkiye’deki Çocukların ve Ebeveynlerin Bilinçli ve Güvenli İnternet Kullanım Deneyim ve Alışkanlıkları raporuna ulaşmak için buraya tıklayabilirsiniz