Unutmak insana ait, yaradılıştan gelen bir özelliktir. İnsana ait bu özellik, hayatın zorlu şartları içinde, çoğu zaman kişinin lehine olacak şekilde gerçekleşir. Kişi yaşadığı olumsuz-acı dolu olayları, utanç verici vakaları, üzerinden belli bir zaman geçtikten sonra, hayatına yeni giren insanların bilmesini istemeyeceği gibi, kendisi de hatırlamak istemeyebilir. Bunun da ötesinde insanlar, geçmişte yaşanan olumsuz olayların başkaları tarafından hatırlanmasını, yeniden gündeme getirilmesini ve bu yolla başka-yabancı zihinlerde akis bulmasını ve çoğalmasını istemez. Bu anlamda, insan hayatında var olan “unutmak ve unutulmak” kişinin hayatında yeni bir sayfa açmasına, maddi ve manevi varlığını korumasına ve geliştirmesine yol açan önemli bir imkândır.

Günümüz dijital medya ortamlarında ise bu durum problemli bir hale gelmekte, kişilerin yaşadıkları olaylar dijital ortamlara taşındığı andan itibaren, hem olay, hem de olayın kişiye yansıması çok daha büyük etki alanında ve daha zarar verici bir boyutta gerçekleşmektedir.

İnternet ortamlarında bir haberin, bir bilginin, bir görüntünün, bir ses kaydının veya bir videonun çok hızlı bir şekilde yayılması, paylaşıldığı andan itibaren bütün dünyada, herkes tarafından ulaşılabilir ve kalıcı olması; kişilerin dijital ortamlarda, geçmişte yaşadıkları ve artık güncelliğini yitiren olaylardan kurtulamamalarına, bu olayların olumsuzluklarından sürekli olarak, tekrar tekrar etkilenmelerine sebep olmaktadır.

"Unutulma Hakkı" Nedir?

Unutulma hakkı, dijital medya ortamlarında, kişilerin veya kurumların geçmişte hukuka uygun olarak yayılmış bilgilerin (fotoğraf, video, bilgi, belge gibi) üzerinden geçen zamana bağlı olarak, kaldırılmasını ve/veya söz konusu içeriklerin arama motorlarından artık ulaşılamamasını, arama motorlarında gösterilmemesini-listelenmemesini (delisting) isteme hakkıdır.

Unutulma hakkı; üstün bir kamu yararı olmadığı sürece, dijital hafızada yer alan geçmişte yaşanılan olumsuz olayların bir süre sonra unutulmasını, başkalarının bilmesini istemediği kişisel verilerin silinmesini veya yayılmasının önlenmesini isteme hakkı olarak da ifade edilebilir.

Unutulma hakkı, İnternet ortamlarında, belirli kişisel verilerin erişime kısıtlanması hakkı olarak ortaya çıkmış istisnai bir hak iken, günümüzde genel bir hakka doğru evrilmiştir.

Unutulma hakkı ile geçmişte yaşanmış bir olaya ait haber, görüntü, video veya ses kaydı gibi dijital içeriklerin, internet ortamında yayınlanması sonucu, kişilerde veya kurumlarda oluşan mağduriyetin ve olumsuzluğun giderilmesi amaçlanmaktadır.

Avrupa Hukukunda, unutulma hakkı kararının ilk olarak, Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) 13 Mayıs 2014 tarihli kararında çıkmıştır.

Olay, 2010 yılında Mario Costeja González isimli bir İspanyol avukatın, kendisi ile ilgili yapılan 16 yıl önceki bir haberin, 16 yıl sonra artık kendisini rahatsız etmesi, dijital itibarını zedelemesi nedeniyle, dijital ortamlardan kaldırılması amacıyla haberin yayınlandığı gazeteye ve Google İspanya ile Google Inc. Şirketine ve İspanya Veri Koruma Otoritesine başvuruda bulunması ile başlamıştır. Sürecin Avrupa Birliği Adalet Divanı’na taşınmasıyla birlikte, Avrupa Birliği Adalet Divanı, haberin ana kaynakta (gazetede) kalmaya devam etmesine fakat veri sorumlusunun arama motorları olduğuna ve arama motorlarının, kişinin bu hakkını kullanmasına izin vermesi gerektiği kararını vermiştir. Konu, dijital ortamlarda unutulmak isteyen bir kişinin harekete geçmesi, hakkını araması ile bundan sonraki süreci değiştirecek ve bireylerin lehine olacak bir kararla sonuçlanacaktır.

Bu kararla birlikte unutulma hakkı Avrupa’da arama motorları tarafından ilgili kişilere tanınan bir hak olarak konuşulmaya ve kullanılmaya başlanmıştır.
Unutulma hakkı; Avrupa Birliği Genel Veri Koruma Tüzüğü’nün (GDPR - General Data Protection Regulation) 17. maddesinde “Right to erasure ‘right to be forgotten’”(2) başlığı altında silme hakkı olarak düzenlenmiştir.

Ülkemizde unutulma hakkına temel olacak ilk düzenleme, 2010 yılında Anayasanın 20. Maddesine (özel hayatın gizliliği) eklenen kişisel verilerin korunması ile ilgili haklardır. Buna göre: “Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar…” şeklindedir. Böylece kişisel verilerinin silinmesini isteme hakkının temelleri atılmıştır.

Avrupa ülkelerinde normatif olan unutulma hakkının ülkemiz vatandaşları için uygulanması için çalışmalar yürüten Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), 1 Ekim 2020 tarihinde yürürlüğe giren ve sosyal medya yasası olarak da bilinen 7253 sayılı kanun çerçevesinde, vatandaşların "Unutulma Hakkı"nı kullanabileceklerini duyurmuştur.

Ülkemizde 5651 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun”a ek olarak, 1 Ekim 2020 tarihinde yürürlüğe giren 7253 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” ile unutulma hakkı düzenlenmiştir. Yapılan düzenleme ile, “internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle kişilik hakları ihlal edilenlerin talep etmesi durumunda hâkim tarafından, başvuranın adının bu madde kapsamındaki karara konu internet adresleri ile ilişkilendirilmemesine karar verilebilir. Kararda, Birlik tarafından hangi arama motorlarına bildirim yapılacağı gösterilir.” maddesi eklenmiştir.

Söz konusu hakkın kullanılması için kişilik hakları ihlal edilen kişiler, Sulh Ceza Hâkimliği’ne dilekçeyle (Dilekçe örneğine haberin devamından ulaşabilirsiniz.) başvurabilmekte ve başvurana ait kişisel verilerin ihlale konu internet adresleriyle ilişkilendirilmemesine (unutulma hakkının kullanılmasına) olanak sağlanmaktadır.

Unutulma hakkı ile içeriğin çıkarılması ve/veya içeriğe erişimin engellenmesini isteme hakkı aynı şeyler değildir. Unutulma hakkı, kişilere arama motorlarından yasal olan içeriğe ulaşılamaması hakkını verirken, içerik ana kaynakta, internet sitesinde kalmaya devam eder. İçeriğin çıkarılması ve/veya içeriğe erişimin engellenmesi ise, Sulh Ceza Hâkimliği’ne başvuru yapılarak kişilik haklarını veya özel hayatın gizliliğini ihlal eden içeriğin (yalan haber, ses dosyası, video) internet ortamından kaldırılmasını talep etme hakkıdır.

Bununla birlikte, kişisel verilerin korunmasını isteme hakkı ülkemizde anayasal bir hak olarak düzenlenmiş ve bu doğrultuda, 7 Nisan 2016 tarihinde 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu yürürlüğe girmiştir.

Arama Motorlarından İçerik Kaldırma İşlemleri Nasıl Yapılır?

Unutulma hakkının kullanılması kapsamında Google, talepleri kabul etmekte ve uygun gördüğü başvuruları değerlendirmeler sonucunda kaldırmaktadır. Bununla birlikte içerik sitedeki-ana kaynakta kalmaya devam eder. Bu, sitenin URL'si, sosyal medya paylaşımları veya diğer arama motorları aracılığıyla sayfanın bulunabileceği anlamına gelir.

Bu sebeple bir web sitesinden içerik kaldırmak için ilk olarak, web sitesinin sahibi olan web yöneticisiyle bağlantı kurmak faydalı olabilir. Bir sitenin web yöneticisiyle nasıl bağlantı kuracağınıza buradan ulaşabilirsiniz.

Google arama motoru, kişinin izni olmadan ve dijital mahremiyetini ihlal eden uygunsuz fotoğraf ve görüntüleri, kişinin rızası dışında montajlanarak oluşturulan sahte pornografik içerikleri, kimlik bilgileri talep üzerinden arama motorundan kaldırmaktadır.

Google’ın talep üzerine ilgili URL’leri kaldırmaması durumunda bireyler, “5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun”una dayanarak içeriğin kaldırılması için yargı yoluna başvurabilirler.

Unutulma hakkı kapsamında Google’ın bazı içerik kaldırma talep formlarına aşağıdaki linklerden ulaşılabilir:

Google AB Gizlilik Gereği İçerik Kaldırma Talep Formu
Eski İçeriği Kaldırma
Kişisel Bilgileri Kaldırma
İçeriği Google’dan Kaldırma

Avrupa Bing Unutulma Hakkı Başvuru Sayfası

Unutulma Hakkının Gazetecilik Açısından Değerlendirilmesi

Unutulma hakkı bireylere, manevi varlıklarını geliştirme, geçmişte yaşanmış olumsuz olayların şimdiki zamana yansıyan negatif etkilerinden kurtulma, devlet tarafından bireylere tanınan hayatlarında “yeni bir sayfa açma” gibi olanaklar sunan, son derece önemli bir haktır.

Bununla birlikte, bu hakkın doğru haberlerin silinmesine sebebiyet verebilmesi, kamu yararını içeren konularda verilere erişimi zorlaştırması, tarihsel bütünlüğü bozması ve yayın sürekliliğini aksatması gibi riskler de bulunmaktadır.

Bu doğrultuda kişinin affedilme, mahremiyet, ve geleceğini, geçmişte yaşadığı olumsuz durumlardan ve olaylardan bağımsız özgürce inşa edebilmesi ile ifade özgürlüğü ve bilgi edinme hakları arasındaki dengenin nasıl sağlanacağı bir saha araştırmasına da konu olmuştur. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) yürütücülüğünde gerçekleştirilen ve TÜBİTAK tarafından desteklenen “Dijital Hafızada Unutulma Hakkı: Gazetecilik Perspektifinden Uygulanabilirliği: Türkiye’de Bir Alan Araştırması” projesi kapsamında alanında uzman 39 gazeteci, 11 hukukçu ve 10 akademisyenle görüşülmüştür.

Araştırmanın sonuç bölümünde yer verilen önerilerden bazıları aşağıdaki gibidir:

• Unutulma hakkında amaç “bilgilerin tamamen yok edilmesi” değil, “kişinin sürekli olarak olumsuz bir bilgi ile anılmasının önüne geçmek” olmalı. Bu nedenle kişiyle ilgili gerçek ve doğru bilgiler söz konusu olduğunda, haber içeriklerine erişimin engellenmesi yerine, öncelikle arama motorlarında indeksten çıkarma seçeneği değerlendirilmeli.

• Arama motorlarından ad ve soyadı ile yapılan aramalarda kişinin kendisiyle bağlantılı sonuçlara ulaşılmamasını isteme hakkı, “indeksten çıkarma” olarak tanımlanmaktadır. İsim ve soyadının kaldırılması yöntemi ile kişinin orantısız mağduriyeti giderilebilecek, ancak haber içeriklerinin korunması sağlanacaktır.

• İkinci olarak haberde anonimleştirme seçeneği düşünülmelidir. Haberde kişinin haklarını ihlal eden bölümler (isim, görüntü, adres, işyeri, okul vb.) anonimleştirildikten sonra haber içeriğinin korunması önemlidir.

• Erişim engeli ya da içeriğin silinmesi, haber metinleri için “istisnai” olarak uygulanmalı ve “en son verilmesi gereken karar” dır. Haberin silinmesi prensip olarak bir istisna olmalıdır. Ancak haberdeki bilgilerin tümüyle yanlış olması durumunda haber silinmelidir.

• Bir haber unutulma hakkı kapsamında erişimden kaldırıldıysa, URL’ye bir not eklenerek, habere ulaşmak isteyen okurların konuyla ilgili bilgilendirilmesi gerekmektedir.