Sosyal medyanın toplumu etkileme noktasında önemli ve güçlü bir etkisinin olduğu aşikârdır. Sosyal ağlarda, çevrimiçi forum sitelerinde nefret söylemi toplum için büyük bir sorun haline gelmiştir. Sosyal medya üzerinden yayılan herhangi bir mesajın toplumu hızlı ve kolay bir şekilde etkilemesi söz konusudur. Bu durum deri-altı şırınga modeli ya da Hipodermik iğne modeli etkisi olarak geçmektedir. Kitle iletişim araçlarının alıcılar yani toplum üzerinde doğrudan yarattığı etkiye odaklanan bir modeli temsil etmektedir. Bu model, iletişim araçlarının karşısında olan kişilerin farkında olmadan karşıdan gelen mesajları olduğu gibi kabul etmekte olduklarını ifade etmektedir. Mesajların kişilere iğne gibi enjekte edilerek farkında olmadan kabul edildiği varsayılmaktadır.

Sosyal ağlarda hızla yayılan nefret söylemi toplumun tüm kesimleri için büyük bir sorun haline gelmiştir. İnternet ortamında bazı azınlık kişilerin sahip oldukları görüşler daha geniş bir alana yayılabilmektedir. Aynı zamanda bir sosyal disinhibisyon yaratabilmekte yani, kişilerin internet ortamında yüz yüze iletişimde söyleyemeyecekleri şeyleri söylemelerine, daha rahat davranmalarına, kendilerine daha az sınır koymalarına neden olabilmektedir.

Nefret söylemi bütün insanları farklı şekillerde etkilemekte, psikolojik ve duygusal anlamda zarar görmelerine neden olabilmektedir. İnternette karşılaşılan siber zorbalık ya da kişilerin kurdukları acımasız iletişim şekilleri her ne kadar kişileri birçok yönden olumsuz ve farklı seviyelerde etkilese de nefret söylemi belirli bir gruba yönelik değersizleştirmeyi içerebilmektedir. Ten rengi, kökenleri, dinleri, cinsiyetleri ya da cinsel yönelimleri gibi birçok sebeple ötekileştirilebilme söz konusu olabilmektedir. Bu açıdan bakıldığında nefret söylemi için bir çeşit düşmanlık sergileme davranışı da diyebiliriz. Yanlış bilgilerin yayılması, önyargıların kuvvetlenmesi sosyal grupların birbirine karşı düşmanca bir tutum içerisine girmelerine de neden olabilmektedir. Nefret söyleminden etkilenen gruplar kimi zaman çevrimiçi ya da çevrimdışı haklarını savunan insanlar ya da insanlığa karşı kin, nefret, düşmanlık gibi durumlara karşı çıkanlar kişiler de olabilmektedir.

Nefret söylemi farklı şekillerde gerçekleşebilmektedir. Cinsiyetçi ya da ırkçı söylemlerle hakaret etme ya da kışkırtma yoluyla gerçekleşebilmektedir. Nefret söylemi toplum içerisinde ayrımcılığın derinleşmesine kişiler arasındaki huzursuzluğun artmasına neden olabilmektedir. Gerçekleştirilmesi hedeflenen ise hedef alınan grubun yok sayılarak sessizleşmesini sağlamaktır. Nefret söylemi kimi zaman açıkça fark edilebilirken kimi zaman daha üstü kapalı biçimlerde kullanılabilmektedir. İnternet ortamında sıklıkla karşılaşılan bir durum da kadınların ya da kız çocuklarının cinsiyetlerine göre ayrımcılığa uğramalarıdır. Özellikle genç kullanıcılar daha fazla bu saldırılara maruz kalabilmektedir. Aşağılayıcı sloganlar, müstehcen hakaretler, şiddet tehdidi, manipüle edilmiş fotoğrafların yayınlanması da bu davranışlar içerisinde yer almaktadır. Nefret söylemleri insan düşmanlığına karşı duran, mücadele eden, sivil toplumda yer alan kişileri de etkileyebilmekte, nefret dolu yorumların, hakaretlerin ve tehditlerin hedefi haline gelebilmektedirler. Nefret söylemlerinin eyleme dönüşmesi nefret suçuna doğru ilerlemesine neden olabilmektedir. Sosyal medya ortamında özel hayatını herkese açık bir alanda paylaşan kişilere yönelik yapılan sözel saldırılar, bunu gerçekleştiren kişilerce “herkese açık bir alanda paylaşılan içeriklere karşı istediğim söylemi gerçekleştirebilirim” inancını doğurmakta ve rahatça istedikleri ifadeleri kullanma yoluna gidebilmektedirler. Sosyal medyada nefret söylemi kısa bir süre içerisinde çok daha geniş bir alana yayılabilmekte ve kişilerin aidiyet hissine zarar verebilmektedir.

Kişilerin nefret söylemlerinden aynı derecede etkilendikleri ve olaylara karşı aynı duruşu sergiledikleri söylenemez. Herkes yaşananlardan farklı şekillerde etkilenir ve farklı şekillerde tepki verir. Çevrimiçi ya da çevrimdışı dünyada ırkçı ya da insanlık dışı herhangi bir söyleme karşı durmak tüm insanlığın mücadele etmesi gereken bir durumdur ve toplumsal bir görevdir. Eğitim ve farkındalık çalışmaları da sosyal medyada nefret söylemiyle mücadelede etkili bir araç olabilir. Toplumun bilinçlenmesi ve insanların birbirini anlamaya yönelik çabaları, nefret söylemini azaltmak ve toplumsal hoşgörüyü artırmak açısından önemlidir. Aynı zamanda, sosyal medya platformlarının da kullanıcılarına karşı sorumluluk taşıdığı ve nefret söylemini yaygınlaştırmadan önlem alması gerektiği unutulmamalıdır. Özellikle sosyal medya üzerinden nefret söylemine maruz kalan ya da kalma ihtimali olan gençler için sorumluluk bilincinin oluşturulması ebeveynler ve eğitimcilerin önem vermesi gereken bir konudur. Rol model olarak gençlerle nefret söylemiyle nasıl başa çıkılacağını tartışmaları ya da eğitim çalışmalarında bu konuyu ele almaları önemlidir.

Nefret Söylemi ve Toplumsal Zararları

Nefret söylemi, belirli bir kişi, grup, etnik köken, cinsiyet, din veya fikirleri hedef alarak düşmanca ve aşağılayıcı ifadeler içeren iletişim biçimidir. Sosyal medyada yaygınlaşan nefret söylemi, birçok olumsuz sonuç doğurur:

Ayrışma ve Kutuplaşma: Nefret söylemi, insanlar arasında kutuplaşmaya yol açarak onları birbirinden uzaklaştırır ve toplumsal bütünlüğü zayıflatır.
Duygusal ve Psikolojik Zararlar: Nefret söylemi hedef olan kişilerde düşük benlik saygısı, kaygı, depresyon gibi psikolojik sorunlara yol açabilmektedir.
Toplumsal Dışlanma: Nefret söyleminin hedefi olan gruplar, toplumda dışlanmış ve ayrımcılığa uğramış hissedebilirler.
İnternet Güvenliği: Nefret söylemi, dijital alanda güvenliği tehdit etmektedir. İnternet ortamında taciz, tehdit ve şiddet içeren söylemler, kullanıcıların çevrim içi deneyimlerini de olumsuz etkilemektedir.

Nefret Söylemine Karşı Atılabilecek Kişisel Adımlar

Aktif Olun
İnternet ortamında ırkçılık, cinsiyetçilik ve nefret söylemlerinin azalması ya da olmaması için sorumluluk alınmalıdır. İnternetteki sözde trollere, şiddete maruz kalma korkusu ile sosyal medyadan geri çekilen kız ya da erkek çocuklarına karşı çevrimiçi ya da çevrimdışı cesaret gösterilmelidir.
Direnç Gösterin
İnternette karşınıza çıkan şeyin nefret söylemi içerdiği, ırkçı, ayrımcı bir düşünceyi oluşturduğu düşünülüyorsa bu durum başkalarına bildirilmelidir. Kendinizi nefret söylemine karşı bilgilendirin, çevrimiçi ortamda nefret söylemine karşı direnin ve sessiz kalmayın.
Saygı Gösterin
Sosyal medyada da tıpkı gerçek hayattaki gibi görgü kurallarına uyulmalıdır. Unutmayın ki kullanılan kelimeler de bir başkasını incitip zarar verebilir. Yapılan şakaların başkalarını incitmediğine, ayrımcı ve kırıcı bir dili içermediğine dikkat edin.
Sınırlar Belirleyin
Kasıtlı olarak ayrımcı sözler söyleyen kişileri engelleyin. Nefret söylemleri ve tehdit içeren yorumlarla karşılaşılması halinde ilgili siteye bildirilmelidir. Ekran görüntüleri alarak kanıt oluşturmayı ihmal etmeyin.
Paylaşılanlara Yakından Bakın
İnternette nefret söylemi kimi zaman ilk bakışta anlaşılmamaktadır. Bazı kötü niyetli kişiler kasıtlı olarak yaptıkları açıklamalar ve paylaşımlarla insanlar arasında nefreti yaymak için hareket edebilmektedir. Bu tarz içeriklere karşı eleştirel olunmalı ve kaynaklar, profiller kontrol edilmelidir. Güvenilen ve yalnızca tanınan kişiler arkadaş olarak eklenmelidir.
Paylaşımlara Karşı Kendinizi Koruyun
İnternet ortamında karşılaşılan nefret yorumlarının sizi etkilemesine izin vermeyin, nefret söylemlerinin geniş bir alana yayılmasını isteyen kişilere karşı sınırlarınıza dikkat edin. Rahatsız olduğunuz içerikleri silin ve engelleyin. Karşı bir konuşma yaratarak kendinizi tehlikeye maruz bırakmayın.

Yardım Alın
Karşılaşılan içeriğe karşı ne yapabileceğinizden emin değilseniz ve içerik saldırı içeriyorsa bir arkadaş, aile ya da güvenilen bir yetişkin ile konuşulmalı ve destek alınmalıdır.

Nefret Söylemi ile Mücadele Yöntemleri

Sosyal medyada nefret söyleminin etkilerini en aza indirebilmek için çeşitli mücadele yöntemleri benimsenmelidir:

Farkındalık ve Eğitim: Toplumun her kesimine nefret söylemi ve ayrımcılığın zararları konusunda eğitim verilmesi, insanların farkındalığını artıracaktır. Okullarda ve sivil toplum kuruluşları tarafından düzenlenen etkinliklerle medya okuryazarlığı, dijital vatandaşlık konuları ele alınabilir.

Algoritma ve Moderasyon Güçlendirmesi: Sosyal medya platformları, nefret söylemini tespit edebilecek ve yayılmasını önleyecek algoritmalar geliştirmeli ve moderasyon süreçlerini güçlendirmelidir.

İyi Niyetli Tartışma Ortamları: Sosyal medya platformları, insanların farklı görüşleri barışçıl bir şekilde tartışabileceği ve birbirlerini anlayabileceği ortamlar oluşturmalıdır. Toplumsal diyalog, hoşgörü ve saygı temelinde teşvik edilmelidir.

Topluluk Standartları: Sosyal medya platformları, nefret söylemi ve saldırgan içerikleri içeren hesapları daha etkin bir şekilde kaldırmalı ve topluluk standartlarına uygun olmayan davranışları cezalandırmalıdır.

Medya ve İletişim Etik Kuralları: Medya kuruluşları ve gazeteciler, toplumu ayrıştırıcı, kutuplaştırmayı ve nefret söylemini teşvik edebilecek haber ve içeriklerden kaçınmalıdır.

Sonuç olarak; Sosyal medyada nefret söyleminin engellenmesi ancak toplumun daha bilinçli hale gelmesi ile mümkün olabilecektir. Sosyal medyada paylaşılan içeriklerin daha geniş kitlelere hızla yayıldığı düşünüldüğünde yarattığı etkinin büyüklüğü de aşikârdır. Dijital platformların herkesin kendini özgürce ifade ettiği alanlar olması diğer kişilerin özgürlüklerine müdahale edileceği anlamına gelmemektedir. Dijital platformların karşılıklı hoşgörünün ve saygının olduğu alanlara dönüştürülmesi büyük önem taşımaktadır. Medya okuryazarlığının yaygınlaştırılması, toplumun farkındalık düzeylerinin artırılması ve bilinçlendirilmesi nefret söylemlerini, şiddet unsurlarını engelleyici unsurlardır. Tüm bunlar mümkün olmadıkça nefret söylemleri farklı alanlarda farklı şekillerde artarak karşımıza çıkmaya devam edecektir.